Πίννας Μιχαήλ , Ειδικός Καρδιολόγος, info@pinnas.gr
«Ευτυχία δεν είναι να κάνεις αυτό που θέλεις, αλλά να μην κάνεις αυτό που δεν θέλεις.»
Ζαν-Ζακ Ρουσσώ,1712-1778,Γαλλοελβετός φιλόσοφος
Το μεταβολικό σύνδρομο (ΜΣ), υποδηλώνει ένα σύνολο καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου οι παρουσία των οποίων σχετίζεται με την αντίσταση στην ινσουλίνη. Χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη παχυσαρκίας, δυσλιπιδαιμίας, αρτηριακής υπέρτασης και διαταραχών του σακχάρου αίματος νηστείας . Αντίσταση στην ινσουλίνη η ινσουλινοαντοχή, χαρακτηρίζεται η μειωμένη ευαισθησία των περιφερικών ιστών στη δράση της ινσουλίνης με αποτέλεσμα την αντιρροπιστική αύξηση της έκκρισης ινσουλίνης και την υπερινσουλιναιμία.
Η αντίσταση στην ινσουλίνη προάγει το μεταβολικό σύνδρομο , το οποίο αποτελεί προάγγελο του Σακχαρωδη διαβήτη τύπου 2 , τριπλασιάζοντας τον κίνδυνο για την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου ή αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου
Για να θεωρηθεί ότι ένα άτομο πάσχει από Μεταβολικό Σύνδρομο (ΜΣ) απαιτείται η παρουσία τριών ή περισσότερων από τα ακόλουθα: 1. Κεντρικού τύπου παχυσαρκία (περιφέρεια μέσης για τους άνδρες > 102 εκ. και για τις γυναίκες > 88 εκ. ) 2. Αρτηριακή πίεση > 130 mmHg συστολική και > 85 mmHg διαστολική. 3. Τριγλυκερίδια αίματος νηστείας > 150 mg/dl. 4. Χαμηλά επίπεδα χοληστερόλης υψηλής πυκνότητας λιποπρωτείνης (HDL-C) ορού < 40 mg/dl για τους άνδρες και < 50 mg/dl για τις γυναίκες. 5. Επίπεδα σακχάρου αίματος νηστείας > 110 mg/dl Το “θανάσιμο κουαρτέτο” (the deadly quartet), παχυσαρκία , δυσλιπιδαιμια , υπέρταση και διαβητης .
Στα κριτήρια αυτά έχουν προστεθεί τα τελευταία χρόνια και άλλα χαρακτηριστικά, τα οποία όμως δεν έχουν περιληφθεί ακόμα στις κατευθυντήριες οδηγίες, όπως διαταραχές της πηκτικότητας του αίματος – αυξημένη συγκέντρωση ινωδογόνου και του αναστολέα του ενεργοποιητή του πλασμινογόνου τύπου 1 (ΡΑΙ -1) , μικρολευκωματουρία (ρυθμός απέκκρισης λευκώματος στα ούρα > 20 μg/min, αυξηµένα επίπεδα προ-φλεγµονωδών παραγόντων όπως οι ιντερλευκίνες, ο παράγοντας νέκρωσης όγκου–α (ΤΝF-a) και η C- αντιδρώσα πρωτεϊνη, τα αυξηµένα επίπεδα οξειδωτικού στρές και η δυσλειτουργία του ενδοθηλίου . Υπάρχουν ακόµα ενδείξεις ότι το µεταβολικό σύνδροµο έχει σχέση µε ανωµαλίες του αυτόνοµου νευρικού συστήµατος , όπως επίσης και µε διαταραχές στην ενεργοποίηση του άξονα ρενίνης – αγγειοτασίνης – αλδοστερόνης.
Επίπτωση του Μεταβολικού Συνδρόμου ανάλογα την ηλικιακή ομάδα και το φύλλο.
Είναι έκδηλη η διαφορά του επιπολλασμού του ΜΣ υπέρ του γυναικείου φύλλου και ειδικότερα στις ηλικίες 50-59 ετών.
Η σημαντικότερη ίσως επίδραση στην παρατηρούμενη αύξηση του ΜΣ είναι πιθανόν να οφείλεται στην παχυσαρκία
Ανάλογα συμπεράσματα προκύπτουν και από τη μελέτη ΥΔΡΙΑ , που πραγματοποιήθηκε σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του ελληνικού πληθυσμού κατά την περίοδο 2013-2014. Επτά στους δέκα ενήλικες κατοίκους της Ελλάδας είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, με το υψηλότερο ποσοστό παχύσαρκων ενήλικων ατόμων να παρατηρείται στην περιοχή νήσων Αιγαίου και Κρήτης (43%), ενώ το μικρότερο ποσοστό στην Αττική (30%). Οι άνδρες είναι συχνότερα υπέρβαροι, ενώ οι γυναίκες είναι συχνότερα παχύσαρκες. Ως προς την ηλικία, το υψηλότερο ποσοστό υπέρβαρων ατόμων παρατηρήθηκε στην ηλικιακή ομάδα 50-64 ετών, ενώ το υψηλότερο ποσοστό παχύσαρκων ατόμων παρατηρήθηκε στην ηλικιακή ομάδα 65-79 ετών.
Αξίζει να τονισθεί το ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό παιδικής παχυσαρκίας στη ελλάδα (5-17 ετών) τοποθετώντας την στην πρωτη θεση παγκοσμίως.
1.Η παχυσαρκία αποτελεί μάλλον αιτία αντίστασης στην ινσουλίνη παρά συνέπεια.
Δεν έχουν όλοι οι παχύσαρκοι αντίσταση στην ινσουλίνη και αντιθέτως δεν είναι όλα τα άτομα που εμφανίζουν ινσουλινοαντοχή παχύσαρκα. Προκειμένου να ορισθούν οι προϋποθέσεις ώστε ένα άτομο να χαρακτηριστεί παχύσαρκο χρησιμοποιείται ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ=Σωμ.Βάρος./Υψος2). Ανάλογα με τον ΔΜΣ ένα άτομο μπορεί να χαρακτηρισθεί λιποβαρές , φυσιολογικό , υπέρβαρο , παχύσαρκο ή υπερβολικά παχύσαρκο. Για να χαρακτηριστεί κάποιος υπέρβαρος θα πρέπει ο ΔΜΣ να είναι μεταξύ 25 και 29,9 Kg/m2 . Τιμές ΔΜΣ > 30 Kg/m2 δηλώνουν παχυσαρκία.
Η αύξηση του σωματικού βάρους σημαίνει κυρίως αύξηση της μάζας του σπλαχνικού και υποδόριου λίπους. Το σύνολο των λιποκυττάρων που συνθέτουν το σπλαχνικό λίπος στην περιοχή της κοιλιάς αποτελούν μια πλούσια πηγή ορμονών που είναι πιθανότατα διαβητογενετικές (Αντιστασίνη, PAI-1) ενώ από την άλλη είναι φτωχά σε ορμόνες ευαίσθητων στη δράση της ινσουλίνης (Αντιπονεκτίνη) .Κατ’αυτό τον τρόπο οι αύξηση του σπλαχνικού λίπους στην κοιλιακή χώρα συμβάλει στην αύξηση της παραγωγή γλυκόζης από την μία και στην μείωση της δραστικότητας της ινσουλίνης από την άλλη, αναπτύσσοντας έτσι μια κατάσταση ινσουλινοαντοχής.
- Δυσλιπιδαιμία. Τα αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων στο αίμα και τα χαμηλά επίπεδα χοληστερόλης υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεϊνης (HDL-C) είναι συνήθη ευρήματα σε άτομα με ινσουλινοαντοχή / υπερινσουλιναιμία.
- Αρτηριακή υπέρταση: Η παχυσαρκία και η αύξηση του σωματικού βάρους στη μέση ηλικία έχουν θετική συσχέτιση με τα επίπεδα αρτηριακής πίεσης . Εν τούτοις πρέπει να τονισθεί ότι λιγότεροι από το 50% των υπερτασικών ασθενών παρουσιάζουν ινσουλινοαντοχή. Επομένως υπερτασικά άτομα που δεν εμφανίζουν τα κριτήρια για υπεργλυκαιμία και δυσλιπιδαιμία είναι πιθανόν να μην έχουν ινσουλινοαντοχή / υπερινσουλιναιμία.
- Διαταραχές του σακχάρου αίματος νηστείας: Διαταραχές του γλυκομεταβολισμού και ιδιαίτερα των επιπέδων σακχάρου νηστείας αποτελούν την βασική παράμετρο με τη μεγαλύτερη προβλεπτική σημασία, επίπεδα δε μεταξύ 110 και 120 mg/dl αυξάνουν την πιθανότητα παρουσίας του μεταβολικού συνδρόμου και ινσουλινοαντοχής. Εν τούτοις φαίνεται ότι δεν αποτελεί έναν απόλυτα ευαίσθητο δείκτη ώστε η πλειονότητα των ατόμων με ινσουλινοαντοχή να εμφανίζουν σάκχαρο νηστείας λιγότερο από 110 mg/dl.
Μια πρόσφατη επιδημιολογική μελέτη, η DECODE, έδειξε ότι τα επίπεδα σακχάρου αίματος μετά από πρόκληση με γλυκόζη αποτελούν πιο αξιόπιστους δείκτες προβλεπτικότητας καρδιαγγειακού κινδύνου παρά οι τιμές νηστείας, παρόλο ότι ένας σημαντικός αριθμός ατόμων με φυσιολογική ανοχή στη γλυκόζη έχει, σύμφωνα πάντα με τη μελέτη, ινσουλινοαντοχή και αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο.
Επιπρόσθετα με τις διάφορες υγιεινοδιαιτητικές παρεμβάσεις (ελάττωση του σωματικού βάρους, σωστή διατροφή, συστηματική άσκηση) διάφορα φαρμακευτικά μέτρα όπως οι φιβράτες (στην περιπτώση αυξημένων τριγλυκεριδίων και χαμηλών επιπέδων HDL-C), η μετφορμίνη, οι θειαζολιδινδιόνες και άλλα νεότερα φάρμακα, είναι δυνατόν να αποβούν χρήσιμα στην αντιμετώπιση των κεντρικών παθοφυσιολογικών διαταραχών, παρόλον ότι δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία στο κατά πόσο το μεταβολικό σύνδρομο ανταποκρίνεται στη θεραπεία με ευαισθητοποιητές της ινσουλίνης (insulin sensitizers) ή στο κατά πόσο οι θεραπείες αυτές ελαττώνουν τον καρδιαγγειακό κίνδυνο.
Η παχυσαρκία αυξάνει δραματικά στον πληθυσμό που συγχρόνως γηράσκει. Τα μέτρα που φαίνεται να μπορούν να αναστείλουν αυτή την εξέλιξη είναι η σωστή διαφώτιση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε σχέση με την παθολογική αυτή κατάσταση, με τη λήψη προληπτικών μέτρων από τα οποία τα σημαντικότερα είναι η ορθή διατροφή, η συστηματική άσκηση και η μείωση του σωματικού βάρους. Ο έλεγχος του σωματικού βάρους επιτυγχάνεται με τον συνδυασμό αυστηρής μεσογειακή δίαιτας και άσκησης .
Έτσι λοιπόν θα πρέπει να μειώσουμε τα κεκορεσμένα (ζωικά) λίπη κάτω από το 7% των ολικών θερμίδων. Με άλλα λόγια πρέπει να τρώμε λιγότερο κόκκινο κρέας (π.χ. μία μόνο φορά την εβδομάδα χοιρινό ή μοσχαρίσιο κρέας), καθώς και λιγότερο βούτυρο, τυρί και γάλα. Αντίθετα, πρέπει να προτιμάμε τα γαλακτοκομικά προϊόντα με μειωμένη περιεκτικότητα σε λίπος , να τρώμε ψάρια (που είναι πλούσια σε ω-3 πολυακόρεστα λίπη) 2-3 φορές την εβδομάδα ,να χρησιμοποιούμε το ελαιόλαδο στη διατροφή μας .
Το συνολικό ποσοστό του λίπους της διατροφής δεν πρέπει να υπερβαίνει το 30% του συνόλου των θερμίδων που τρώμε. Επίσης, πρέπει να αποφεύγουμε τα λεγόμενα τρανς λιπαρά οξέα που βρίσκονται σε τηγανητά φαστ φουντ φαγητά και σε ορισμένα τυποποιημένα προϊόντα (π.χ. ορισμένα μπισκότα, κράκερς, κούκις και ντόνατς).
Οι υδατάνθρακες πρέπει να αποτελούν το 50-60% των θερμίδων και πρέπει να αποφεύγονται τροφές πλούσιες σε ζάχαρη (π.χ. γλυκά, χυμοί, αναψυκτικά κ.α.).
Κάθε ημέρα πρέπει να τρώμε 20-30 γραμμάρια διαλυτών ινών. Τροφές πλούσιες σε διαλυτές ίνες είναι τα δημητριακά, τα όσπρια, τα φρούτα και τα λαχανικά.
Η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ (π.χ. 2-3 ποτηράκια κόκκινο κρασί την ημέρα) φαίνεται ότι έχει ευεργετική επίδραση στο καρδιαγγειακό σύστημα. Εντούτοις, η υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για την υγεία.
Άτομα που έχουν αυξημένη αρτηριακή πίεση πρέπει να περιορίσουν την πρόσληψη αλατιού.
Συμπερασματικά, η Μεσογειακή διατροφή (που είναι πτωχή σε ζωικά λίπη και πλούσια σε ψάρια, ελαιόλαδο, φρούτα, όσπρια και λαχανικά) έχει αποδειχθεί ότι μειώνει κατά 20% τον κίνδυνο εμφάνισης του Μεταβολικού Συνδρόμου.