Γιάννης Παναγιωτίδης , Κλινικός Εμβρυολόγος, PhD
panagy@iakentro.gr
Υπεύθυνος εμβρυολογικού εργαστηρίου υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ΙΑΚΕΝΤΡΟ.
Διδάκτορας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αλεξανδρούπολης
Ειδικός στην κρυοβιολογία και πρωτοπόρος στην ανάπτυξη και καθιέρωση της υαλοποίησης.
Το έτος 2018 συμπληρώνονται 40 χρόνια από τη γέννηση του πρώτου παιδιού με εξωσωματική γονιμοποίηση. Η διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής αποτελεί πλέονασφαλή και απόλυτα αποδεκτή λύση για τα ζευγάρια που χρειάζονται βοήθεια στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν παιδί.Βέβαια, στόχος και δείκτης αποτελεσματικότητας ενός προηγμένου προγράμματος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής δεν θα πρέπει να είναι απλά ένα θετικό τεστ εγκυμοσύνης μετά την εμβρυομεταφορά, αλλά η γέννηση ενός υγιούς παιδιού, μετά από περιορισμένο αριθμό προσπαθειών και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, ωστε η σωματική, ψυχολογική αλλά και οικονομική επιβάρυνση του ζευγαριού να είναι η ελάχιστη δυνατή.
Ο ρόλος του εργαστηρίου.
Καθοριστικό ρόλο στην μεγάλη αύξηση των ποσοστών επιτυχίας έπαιξε η αλματώδηςεξέλιξη των εργαστηριακών τεχνικών στην εμβρυολογία. Κατά συνέπεια τα ζευγάρια στην έρευνα που κάνουν πριν ξεκινήσουν μια προσπάθεια υποβοηθούμενης αναπαραγωγής θα πρέπει να ενημερώνονται από τους εμβρυολόγους για τις τεχνικές που χρησιμοποιεί το κάθε εργαστήριο και να αξιολογούν τους δείκτες αποτελεσματικότητάς του. Ανάλογα με το ιατρικό ιστορικό του κάθε ζευγαριού, ο θεράπων γυναικολόγος, ο εμβρυολόγος και το ζευγάρι είναι ανάγκη να σχεδιάζουν από κοινού τη στρατηγική και τα βήματα της προσπάθειας με γνώμονα την ασφάλεια της μητέρας,του παιδιού και τις πιθανότητες επιτευξης εγκυμοσύνης.
Στόχος η γέννηση ενός υγιούς παιδιού.
Συνήθως η δίδυμη ή πολύδυμη κύηση που προκύπτει από μια προσπάθεια εξωσωματικής δεν είναι στα αρχικά πλάνα του ζευγαριού. Αν συνυπολογίσουμε ότι κάθε πολύδυμη κύηση έχει μια μικρή πιθανότητα για πρόωρο τοκετό, γέννηση ελλιποβαρών παιδιών και άλλων επιπλοκών για τη μητέρα και τα παιδιά, τότε σίγουρα ο αριθμός των εμβρύων που μεταφέρονται πίσω στη μήτρα θα πρέπει να μας απασχολήσει. Ο μόνος τρόπος για να αποφύγουμε μια πολύδυμη κύηση είναι η επιλογή και μεταφορά ενός μόνο εμβρύου και η αποτελεσματική κρυοσυντήρηση των υπολοίπων. Η πρακτική αυτή είναι νομικά θεσμοθετημένη σε αρκετές βορειοευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα επιτρέπεται η μεταφορά δυο έως και τεσσάρων εμβρύων ανάλογα με την ηλικία και τη μέθοδο. Η μεταφορά μόνο ενός εμβρύου επαφίεται στις πρακτικές του κάθε εργαστηρίου και στην επιλογή του ζευγαριού.
Επιλογή και μεταφορά ενός μόνο εμβρύου στο στάδιο της βλαστοκύστης
Τα έμβρυα που προκύπτουν μετά τη γονιμοποίηση δεν είναι όλα της ίδιας ποιότητας λόγω των γενετικών και βιοχημικών χαρακτηριστικών που έχουν κληρονομήσει από το ωάριο και το σπερματοζωάριο. Η πλέον αποτελεσματική μέθοδος αξιολόγησης και επιλογής των καλύτερων εμβρύων είναι η παράταση του χρόνου καλλιέργειάς μέχρι και την 5η ημέρα μετά τη γονιμοποίηση, δηλαδή στο στάδιο της βλαστοκύστης, οπότε το έμβρυο έχει αυξημένα ποσοστά εμφύτευσης και επίτευξης εγκυμοσύνης.Στατιστικά, μόνο το 50% των εμβρύων έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν μέχρι αυτό το στάδιο,ενώ η διαδικασία αυτή προϋποθέτει άριστες συνθήκες καλλιέργειας, σύγχρονο και εξειδικευμένο εξοπλισμό και υψηλό ποιοτικό έλεγχο από έμπειρους εμβρυολόγους. Ακόμα και στην περίπτωση που κανένα έμβρυο δεν καταφέρει να φτάσει στο στάδιο της βλαστοκύστης και χρειαστεί να ακυρωθεί η εμβρυομεταφορά, η ιατρική ομάδα θα έχει συλλέξει πολύτιμες πληροφορίες που θα βοηθήσουν στο σχεδιασμό και την επιτυχία της επόμενης προσπάθειας.
Κρυοσυντήρηση (υαλοποίηση) των βλαστοκύστεων
Η αποτελεσματική κρυοσυντήρηση των βλαστοκύστεων που δεν θα επιλεγούν για εμβρυομεταφορά αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την επιτυχία μιας προσπάθειας, αφού από μια ωοληψία μπορούμε να επιτύχουμε πολλαπλές εμβρυομεταφορές, αυξάνοντας το ποσοστό αθροιστικής επιτυχίας, ενώ παράλληλα μειώνεται η σωματική και ψυχολογική καταπόνηση του ζευγαριού. Ο προσεκτικός χειρισμός των εμβρύων κατά τη διαδικασία της υαλοποίησης εξασφαλίζει ότι τα κρυοσυντηρημένα έμβρυα έχουν ακριβώς τις ίδιες πιθανότητες εμφύτευσης σε σχέση με τα φρέσκα.
Αύξηση του αριθμού των βλαστοκύστεων
Το εμβρυολογικό εργαστήριο μπορεί να συμβάλει ενεργά στην αύξηση του αριθμού των βλαστοκύστεων που προκύπτουν από μια ωοληψία και στη μεγιστοποιηση της πιθανότητας για επιτυχία. Η επιλογή μόνο των φυσιολογικών σπερματοζωαρίων κατα τη μικρογονιμοποίηση με την χρήση μικροσκοπίων υπέρ-υψηλής ανάλυσης (IMSI), η συγκαλλιέργεια εμβρύων κάτω από ειδικές συνθήκες που ευνοούν την αυτό- και παρα-κρινική τους δραστηριότητα και η χρήση μικρορευστονικών συσκευών για την επιλογή των σπερματοζωαρίων, είναι κάποιες από τις νεότερες τεχνικές που έχει αποδειχθεί ότι συμβάλουν ενεργά προς αυτή τη κατεύθυνση.
Επιλογή των απόλυτα φυσιολογικών βλαστοκύστεων
Η επιλογή των φυσιολογικών εμβρύων μπορεί να γίνεται όχι μόνο σε μορφολογικό αλλά και σε γενετικό επίπεδο. Ο προεμφυτευτικός γενετικός έλεγχος μας αποκαλύπτει το γενετικό αποτύπωμα των εμβρύων και επιτρέπει την επιλογή μόνο των χρωμοσωμικά και αναπτυξιακά φυσιολογικών εμβρύων. Η διαδικασία αυτή έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση του αριθμού εμβρομεταφορών και του χρόνου που απαιτείται μέχρι την εγκυμοσύνη.